گرفتی ژن ئه‌وه‌یه‌ مرۆڤ نییه ‌

تانیا كورد میرزا: گرفتی ژن ئەوەیە مرۆڤ نییە

تانیا كورد میرزا، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە یاسادا، راهێنەری بەرەنگاربووەنەوەی توندوتیژی بەرامبەر ژنان و منداڵان. یەكێكە لەو ژنە رۆشنبیر و چالاكانەی ساڵانێكە خەمخۆری مافی ژنان و مناڵانە، قەڵەمەكەی لەم دوو بوارەدا خستۆتەگەڕ. خاوەنی ئەم بەرهەمانەیە (1-شۆربای پێڵاو،رۆمان. 2-رێحانەی خوێناوی، رۆمان، (بە عەرەبی و كوردی چاپ بووە)، 3-كتێبی هەموو باوەشپێداكردنێك خۆشەویستی نییە. 4- سەدان وتار و دەیان لێكۆڵینەوە و سیمینار.) 

پێم باش بوو لەم خولە تازەیەی گۆڤاری نوێبوونەوە دا بەتایبەتی سەبارەت بە مەسەلەی ژنان كۆمەڵێك پرسیاری هەستیاری ئاراستە بكەم، بە سوپاسێكی بێپایانەوە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە، بەوپەڕی راشكاوییەوە پەنجەی خستۆتە سەر برینەكان و چارەسەرەكانی خستۆتەڕوو، هۆشیارانە دەركی بە كێشەكان كردووە و چووەتە قووڵایی خەم و ئازارەكانی ژنانەوە و لەوێوە و باسی ئازارەكان دەكات و دەرمانی ئازارەكان دەخاتەڕوو. بەڕاستی ئازادی و ئازایەتی لەم دیدارەدا مایەی سەرسامییە. 

 ‌سازدانی: گەنم محەمەد

1-سەرەتا دەمەوێت وەكو شارەزایەك پێناسەی مەسەلەی ژن یان كێشەی ژن بكەیت، بە رای تۆ ناوەڕۆكی كێشەی ژن چییە؟

 -هەندێك كەس كێشەی ژن دەبەستنەوە بە وڵات و قاڕەی جیاجیاوە، هەندێكیش بە ئاین و كۆتوبەندە‌ كۆمەڵایەتییەكانەوە، بەڕای من كێشەی سەرەكی ژن ئەوانە نین‌، بەڵكو ئەوەیە كە ژن لە مرۆڤبوونەكەی داماڵراوە و بە بیانووی جیاجیاوە كراوەتە ژن. ژن، لە كۆمەڵەی مرۆڤ كراوەتە دەرەوە و لەبری ئەوە بەرگی رەگەزیان بە ‌بەردا كردووە كە ژنبوونە. بە ژنكردنی ژن كێشە سەرەكییەكەی ژنە. كاتێك ژن بەتەنیا ژنە و مرۆڤ  نییە، ئیتر ژنبوونی بۆی دەبێتە كێشە.

بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیەش دەبێت لەوێوە دەستپێبكەین كە نەوە ‌دوای نەوە فێربكەین ژن بەر لە ژنبوونی مرۆڤە، ئینجا ژنە.

هەنگاوی دوای ئەوە دەبێت فێربكرێن كە كێشەی ژن كێشەی مرۆڤە، ئینجا كێشەی ژنە.

جێگۆڕكێ بە ناوی مرۆڤ و ژنەوە، سەرەتا ناوبردنی ژنە بە ژن دواتر وەك مرۆڤ گۆبەندی گەورەی بۆ مرۆڤایەتی و خودی ژنیش ناوەتەوە. لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا بەدەگمەن نەبێت گوێمان لە وشەی مرۆڤ نابێت لەگەڵ وشەی ژندا، یان بەدوای وشەی ژنیشەوە.

كاتێك كێشەی مرۆڤ ببەسترێتەوە بە رەگەزەكەیەوە، ئەوكاتە رەگەزەكەی كێشەی بۆ دروست دەكات، جا با ژن نەبێت پیاو بێت. بۆچی باسی (كێشەی پیاو) لە ئارادانییە، دیارە ئەگەر كێشەی هەبێت، چونكە پیاوبوونی پیاو بۆی نەكراوەتە كێشە، ئەگەر باسی كێشەكانیشی بكرێت وەك مرۆڤێكی كاركەر، وەك باوكێك، وەك سیاسییەك كێشەكانی باسدەكرێت نەوەك وەك پیاوێك!

 پیاوەكان بەیەكەوە كێشەی پیاوبوونیان نییە، ئەمە لەبەرئەوەنییە كە وەك پیاو تووشی كێشە نابن، لەبەرئەوەیە كە كۆمەڵگا وەك مرۆڤ سەیریان دەكات، كێشەكانیشیان وەك كێشەی مرۆڤێك باس دەكات. لەكاتێكدا ژنەكان كێشەی ژنبوونیان هەیە، پیاوەكان كێشەی نەبوونی كار، كەمی داهات، دەسەڵاتی سنووردار یانیش دەسەڵاتی بێسنووریان هەیە ئەوانەش كێشەی مرۆڤن نەوەك پیاو.

تەنانەت ئەو كاتانەشی كە پیاوەكان دەبنە قوربانی توندوتیژی لە جەنگدا یاخود لەناو خێزان و لە شوێنی كاردا هەڵەیەكی گەورەیە كێشەكەیان وەك كێشەی پیاو باسبكرێت، چونكە بەڕاستی پیاوبوونیان بۆیان نەبوەتە كێشە. رەگەزی ژن هێندە زەقكراوەتەوە و هێندە باسدەكرێت هیچ شتێكی تری ژن نابینرێت، ئەوەش كێشەیە.

2-ئایا راستە كێشەی ژن لە دوای قۆناغی كۆمۆنەوە دەستپێدەكات؟ واتە لە سەردەمی دروسبوونی چینایەتییەوە ئەم ئاوە رژواوە و لەوساوە ژن دەچەوسێتەوە؟

-قۆناغی چینایەتی كێشەی ژنی لە پلیكانەیەكەوە بردۆتە پلیكانەیەكیتر كە من نازانم پلیكانەیەك بەرزترە یاخود نزمتر. ئەگەر بەرزترە واتە نزیكترە لە تەقینەوەوە، ئەگەریش نزمترە واتە نزیكە لە پووكانەوەوە، وەڵامی ئەمەیان بۆ داهاتوو هەڵدەگرم. ژن بەر لە قۆناغی چینایەتیش هەر كێشەی هەبووە بەس وەك گوتم كێشەكانی جۆرێكیتر بوون. كاتێك ژن لە سەردەمێكدا كە بە سەردەمی (ژن سالاری) ناودەبرێت دەسەڵاتی هەبووە، مانای ئەوە ناگەیەنێت كە ژن كێشەی نەبووە. ژن ئەو سەردەمە دەسەڵاتی هەبووە، بڕیاری بەدەست بووە و پیاویش ئەرێی بۆ بڕیارەكانی كردووە، بەڵام ئایا ئەمە مانای ئەوەیە كە كێشەی نەبووە؟ 

ئەگەر ژن لەبەر مرۆڤ بوونی ئەم دەسەڵاتەی وەرگرتبێت، باڵادەستی كۆمەڵگا و هەڵسوڕێنەری ژیان و رێكخەری خێزان بووبێت ئەوە دەتوانین بڵێین كە، قۆناغی چینایەتی لەگەڵ خۆیدا كێشەی بۆ ژن هێناوە و پێشتر ژن كێشەی نەبووە، بەڵام بەداخەوە كە وەڵامەكە ئەوەیە كە ژن لەبەر ژنبوونی دەسەڵاتی دراوەتێ، لەبەر ژنبوونی كراوەتە سالار، ئەمەش هەمان ئەو كێشەیەیە كە باسمكرد.

ژن بەهۆی ژنبوونەوە پێگە و مافی بدرێتێ یانیش لێی وەربگیرێتەوە هەر كێشەیە. قۆناغی چینایەتی كێشەكانی ژنی گۆڕی، لەم قۆناغەدا بیانووی جوداجودا هاتنە پێشەوە بۆ سەرلەنوێ پێناسەكردنەوەی ژن، پێناسەكان جیاوازبوون لەوانەی پێشوو بەڵام باشترنەبوون.

پێناسە و ریزبەندییەكانی قۆناغی چینایەتی بۆ ژن لەبەرئەوە نەبوون كە سەردەم و كۆمەڵگا باوەڕیان بە مرۆڤبوونی ژن هێنابوو، لەبەرئەوەبوو كە پێویستی سەردەم وای خواست جارێكیتر ژن پێناسە بكرێتەوە، هەندێك ئەركی نوێی پێبدرێت و ئەركە كۆنەكانیشی بە شانەوە بێت. جارێكیتر پیاو هەوڵیدا لەگەڵ بازاڕ و گیرفانی خۆیدا ژن بگونجێنێت و شتی بەسەردا بسەپێنێت.  ئەم قۆناغە بووە هۆی زیاتر تێكدان یاخود راستتر بڵێم ئاڵۆسكاندنی رۆڵی ژن، نە ئەوەبوو رۆڵی نوێی بداتێ و وەك مرۆڤ سەیری بكات، نە ئەوەشبوو رۆڵە كۆنەكانی لێوەرگرێتەوە و بیانداتەوە بە پیاو. لەهەر قۆناغێكدا ژن وەكو ژن دەسەڵاتی درابێتێ یانیش وەكو ژن لێی وەرگیرابێتەوە، ئەو قۆناغە قۆناغی چەوسانەوەی ژنە.

دەسەڵات و هێز ئەگەر بەدەست مرۆڤەوە نەبن، ئەگەر بە یاسایەكی سەردەمیانەی مرۆڤپارێزەوە سنووریان بۆ دیاری نەكرێت دەبنەهۆی چەوساندنەوەی ئەو كەسەی كە دەسەڵاتەكەی بەدەستە ئینجا ئەوانیتریش. ئەمە بۆ پیاویش راستە، تەنیا مرۆڤێكی دەسەڵات بەدەستی ملكەچ بە یاسا بۆی هەیە باسی بەهێزی خۆی و تەنانەت بەهەندێك مەرجیش باسی ئازادی بكات. ژن دەكرێت دەسەڵاتی بەدەستبێت لە سەردەمی چینایەتیدا یاخود بەر لەوەش، بەڵام بوونی دەسەڵات مانای بەهێزی نییە، هەروەها مانای ئازادبوونیش نییە. كەسی بەهێز و ئازاد بەبێ بوونی دەسەڵاتیش دەكرێت بەهێز و ئازادبێت، بەڵام دەسەڵاتدارێك كە بەهۆی رەگەزەكەیەوە دەسەڵاتی گرتووەتەدەست و یاسا ناتوانێت كۆنترۆڵی بكات، كەسێكی لاوازە و ئازادیش نییە. قۆناغی چینایەتیش نەیتوانیوە ژنی بەهێز و ئازاد دروستبكات، گەرچی دەسەڵاتیشی دابێتێ.

3-بۆچی كە گفتوگۆ لەسەر مەسەلەی ژن دەكرێت هەر كۆتایی نایەت و وەكو دەڵێن هەویرەكە ئاو زۆر دەبات؟

-كاتێك نەزانین كێشەیەك‌ چییە،‌ قسەكردن لەسەری دەبێتە چەلەحانێ نەوەك هەوڵدان بۆ چارەسەر، كێشەی ژنیش وەهایە. هەریەكەوە و بە گوێرەی باوەڕ و تێگەیشتنی خۆی باسی لێوەدەكات ئەوەش وایكردووە كەس نەزانێت چارەسەرەكە چییە! 

كێشەی ژن وەك هەر كێشەیەكیتر دەبێت پێناسەبكرێ و خاڵبەندی بكرێت، و زۆرینە لەسەر ئەمە كۆكبن دواتر بەدوای چارەسەردا بگەڕێن. كاتێك هەموو كەس لەجێگەی خۆیەوە كێشە ریز دەكات و گروپ گروپ بەرامبەر یەك وەستاون و وەڵامی یەك دەدەنەوە كێشەكان ون دەبن، چ جای بگات بە چارەسەر!

زۆرجار كۆمەڵێك چارەسەر بۆ كێشەی ژن دەخرێنەڕوو، بەبێئەوەی باس لە كێشەكە كرابێت هەربۆیەش زیاتر بووەتە قسەی مەجلیس نەوەك شتێكی رژد. ئەوەی كە گرنگی كێشەیەك و پەرۆشی كۆمەڵگا بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە دەسەلمێنێت، قسەكردنە لەسەر كێشەكان نەوەك خستەڕووی چارەسەرەكان. چارەسەرەكان گرنگن، بەڵام دەبێت سەرەتا كێشەكان باسبكرێن، رێگەی تێپەڕاندنیان بدۆزرێتەوە، دواتر چارەسەرەكان خۆیان دەردەكەون. هەتا ئەمڕۆ باسكردنی كێشەی ژن بۆ دروستكردنی كێشەی زیاترە نەوەك بۆ چارەسەر، هەربۆیەش وەك گێژەڵووكە كێشەی ئەم مرۆڤە دەخولێتەوە. دواتر چارسەر چییە؟ چارەسەری كێشەی ژن لە رۆژهەڵاتدا هەتا ئەمڕۆ بەس قسەكردنە، چارەسەری كێشەی ژن لەناو دەقی یاسادایە نەوەك لەناو دەمی خەڵكدا.

4-ئایا ناوەڕۆكی كێشەی ژنی خۆرهەڵات و خۆرئاوا یەك شتە یان جیاوازن؟

-وەڵامەكە بە ئاسانی بەڵێ و نەخێرە بەیەكەوە. كێشەی ژنی رۆژئاوا و رۆژهەڵات یەكە،‌ چونكە هەردووكیان ژنبوونیان بۆیان كراوەتە كێشە. ژنی رۆژئاوا لەناو سیستمی رۆژئاواییدا وەك ژن ناسێنراوە، واتە ئەویش ناوی ژنە، لەوێدا بەتەنیشت مرۆڤێكەوە دانراوە كە پیاوە، ئەمەش خاڵی هاوبەشی كێشەی ژنە.

بەڵام خاڵی جیاوازیان ئەوەیە كە ژنی رۆژئاوا لە یاسادا وەك مرۆڤ ناوبراوە، وەك مرۆڤ مافی پارێزراوە، مافی دراوەتێ و وەك مرۆڤیش سنوور بۆ دەسەڵاتی دانراوە، لەكاتێكدا ژنی رۆژهەڵات لە یاساشدا هەر ژنە، هەر دایكە بەڵام هیچكات مرۆڤ نییە، ئەمە خاڵێكی جیاوازی زۆرگەورەیە.

 

5-ئەگەر جیاوازن كێشەی ژنی خۆرئاوا چییە؟ ئایا ژنی خۆرئاواش هێشتا لە تەوقی كێشەی ژنی لە ملدایە یان لەو تەوقە ئازاد بووە؟ لە چیدا ئازادە و لە چیدا ئازاد نییە؟

-كێشەكانی ژن لە هەموو دونیادا لە هەندێك خاڵدا لەیەك دەچن و لە هەندێكیتردا جودان، هەندێك كێشە كە بۆ ژنێكی وڵاتانی جیهانی سێیەم كێشەیە بۆ ژنێكی رۆژئاوایی بە یاسا وەك ماف ناسێنراوە‌. بێبەشكردنی ژن لە میرات، فرەژنی، كوشتنی لەسەر خۆشەویستی و پەیوەندی سێكسی لە دەرەوەی گرێبەستی زەواج كێشەی ژنی رۆژهەڵاتن، بەڵام ژنی رۆژئاوا كێشەی لەمجۆرەی نییە و یاسا بە ماف ناساندوویەتی  بۆی. 

ئەوەی ئەمڕۆ بووەتە كێشە و بار بۆ ژنی رۆژئاوا بۆ ژنی رۆژهەڵات كێشە نییە، چونكە هەر پێی نەگەیشتووە تا بزانێت چییە، ئەویش هەبوونی ئازادییە.

 ژنی رۆژهەڵات ئازاد نییە! كە دەڵێم ئازاد نییە مەبەستم هەموو ژنی رۆژهەڵاتە بەیەكەوە، هیچ ژنێك لە رۆژهەڵاتدا یان لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا ئازادنییە، جا هەر بڕوانامەیەكی هەیە با هەیبێت، ژنی ماڵە، نەخوێندەوارە، سەرمایەدارە، كاری هەیە یانیش نا جیاوازی نییە.

ژنی ئازاد ژنێكە لەناو وڵاتێكدا دەژی كە بە یاسا ئازادی بۆ دەستەبەركراوە و هەر بەیاساش سزا بۆ پێشێلكارانی ئازادییەكانی بڕاوەتەوە، ئەو ژنە ژنی رۆژهەڵاتی نییە، چونكە لەم دەڤەرەدا وڵاتێك نییە ماف و ئازادی بۆ ژن دابین بكات و بیشیپارێزێت.

لەكاتێكدا ژنی رۆژئاوا ژنێكی ئازادە، چونكە یاسا پاڵپشتی و گەرەنتی ئازادییەكەیەتی. جگە لە یاسا، رۆژئاوا خاوەنی كەلتورێكی زاڵ و باڵادەستە كە دەستەبەركردن و بەرگریكردن لە ماف و ئازادییەكانی ژن جەوهەرەكەیەتی. كێشەی ژنی رۆژئاوا نەبوونی ئازادی نییە، ئەو ئازادە، بەڵام بوەتە داردەستی ئازادییەكەی.

ژنی رۆژئاوا یەكێك لە كێشەكانی ئەوەیە ناچارە بە ئازادبوون، ئازادبوون چیتر بۆ ئەو بژاردە نییە بگرە (مەرج)ە، ئەمەش پاڵەپەستۆی بۆ دروستكردووە. دیارە لێرەدا مەبەستم ئەوە نییە كە دەبوو ژنی رۆژئاوا مافی ئازاد نەبوون، یاخود مرۆڤ نەبوونی هەبێت وەك جێگرەوەی ئازادی، مەبەستم ئەوەیە بڵێم ئازادی نابێت (مەرج) بێت، چونكە ئازادی مافێك نییە كە پیاو دروستیكردبێت و بە دیاری بیدات بەژن و دواتریش بیسەپێنێت بەسەریدا. ئازادی وەك مەرج بۆ ژنی رۆژئاوا ژنی ماندووكردووە، لەهەندێك جێگەشدا بووەتە هۆی ئەوەی ژن بۆ پاراستنی ئەم ئازادییەی دەستبەرداری زیاد لە مافێكی خۆی بێت، ئەمەش كێشە نوێكەی ژنی رۆژئاوایە.

6-چارەسەركردنی كێشەی ژن لە رووی یاساییەوە تا چەند گرنگە؟ ئایا یاسا دەتوانێت ببێتە قەڵغانی پاراستنی ژن و دەتوانێت ببێتە تاكە فریادڕەسی ژن بەگشتی؟

-یەكەم و دەیەم چارەسەری كێشەی ژن یاسایە، بەڵام كام یاسایە؟ لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا یاسا هەیە، یاسای باری كەسێتی ناوە، لەناو یاساكانی ئەم وڵاتانەدا چی هەیە ئەوە بابەتەكەیە. واتە بوونی یاسا بەتەنیا بەس نییە، رستەكە دەبێت درێژبكرێتەوە و بگوترێت، یاسای سەردەمیانەی ژنپارێز گرنگە، نەوەك یاسایەك كە ژنی وەك مەكینەی منداڵ خستنەوە و ئاسوودەكردنی حەزە سێكسییەكانی پیاو ناساندووە.

ژن لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا یاسای هەیە بۆ رێكخستنی مێردكردن، میرات وەرگرتن، مافەكانی لەكاتی جیابوونەوە، بەڵام یاسایەكی نییە بۆ پاراستنی مافەكانی، بگرە یاساكە ئەوەی لە پیاو زیادەیە و دەمێنێتەوە دەیدات بە ژن، بۆیە ئەوجۆرە یاسایانە ناكرێت بە پاڵپشتی ژن ناوببرێن.

لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا ژن كە دێتەدنیاوە هەتا مردنی هەر وەك منداڵ و نەفام سەیردەكرێت و وەلی بۆ دادەنرێت، بە ئەمر و رەزامەندی وەلی كە پیاوە بەمێرد دەدرێت و ئەوان ناوەڕۆكی گرێبەستەكە یەكلایی دەكەنەوە. سەفەركردنی ژن بەتەنیا هەتا ئەمڕۆش لە زۆرینەی وڵاتانی جیهانی سێیەمدا قەدەغەیە (بەپێی یاسا یانیش كەلتور)و دەبێت مرۆڤێكی لەگەڵدابێت كە پیاوە!

ژنی رۆژهەڵات ناتوانێت بەتەنیا خانوو بەكرێ بگرێت، نیوەی براكەی میراتی دەدرێتێ، مافی نییە بەسەر جەستەی خۆیەوە، بە بڕیاری خۆی دووگیان نابێت، كە دووگیانیش بوو بۆی نییە ئاولەمەكەی سكی لەباربەرێت، چونكە مێردی نیگەران دەبێت و دەكرێت لەسەر ئەمەش بیكوژێت!

 ژنی رۆژهەڵات بەگشتی خاوەنی جەستەی خۆی و گیرفانی خۆی نییە (با كاریش بكات) ئەمانەش هەموی بەیاسا یەكلایی كراونەتەوە. یاسای لەمجۆرە باس ناكەم، كە دەڵێم بەڵێ یاسا دەتوانێت كێشەكانی ژن چارەسەر بكات یاسای سەردەمیانەی رۆژئاواییانە دەڵێم. یاسا دەبێت ژن وەك مرۆڤ بناسێنێت، مافی بڕیاردانی بەسەر جەستەیەوە دەستەبەر بكات‌، مافی ژیان و هەڵبژاردنی هاوسەری بۆ دابینبكات، بەبێ دەستتێوەردانی خێزانەكەی.

 هەمیشە دوو هێڵ هەن ئەگەر بەتەنیشت یەكیشەوە نەبن دەبێت بەرامبەر بەیەك بڕۆن، ئەوانیش هێڵی یاسا و پەروەردەی كۆمەڵگان. ئەم دوو هێڵە بەردەوام لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا تێكەڵدەكرێن و جێگەیان دەگۆڕێتەوە، ئەوەش یەكێكیترە لە بەربەستەكانی بەردەم چارەسەركردنی كێشەی ژن‌. كێشەی ژن دەبێت چارسەرەی خێرا و بەپەلەی بۆ بدۆزرێتەوە ئەو چارسەرەش بە دەرچواندنی یاسای سەردەمیانە دەبێت، دواتر دەبێت كاربكرێت بۆ هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگا.

هەنگاوی دووەم هەنگاوێكە بۆ پشتیوانی یاسا، دەنا یاسا خۆی هێزی هەیە كە لە جێبەجێكردنەكەیدایە.

هیوا هەڵچنین لەسەر چارەسەركردنی كێشەی ژن لە رێگەی رێكخراو، كۆڕ و كۆبونەوەوە هیوایەكی پووچە.

یاسا چارسەرە خێرا و كاریگەرەكەیە، لەكاتێكدا هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگا رێگەیەكی دوور و پڕ لە ئاڵنگارییە. دەشێت پەروەردە و هۆشیاركردنەوە كاری ئەرێنی بكەنە سەر هۆش و گۆشی مرۆڤ، بەڵام ئەم زانستە بیركاریی نییە دەشێت لە تواناشیاندا نەبێت هیچ كاریگەرییەكی ئەرێنی دروستبكات، ئەودەمە چی؟ 

بەكورتی بە ‌یاسا دەتوانین كۆمەڵگا رێكبخەین، چونكە سزای تێدایە، لە رێگەی پەروەردەوە یان دەكرێت یانیش نا! بەتەنیا یاسا بەسە، بەڵام مانای ئەوەنییە واز لە پەروەردەش بهێنین، دەبێت نەوەكانمان لەسەر ئەو یاسا سەردەمیانە پەروەردەبكەین كە لەبەردەستدان.

 خاڵی گرنگ لە پەروەردەدا ئەوەیە كە دەوڵەت بوارنەدات بە كۆمەڵە، رێكخراوە جیاجیاكان و بە قوتابخانە تایبەتەكان بەكەیفی خۆیان منداڵمان پەروەردە بكەن بەوجۆرەی كە خۆیان دەیانەوێت. دەبێت یەك پەروەردەی سەرتاسەری هەبێت كە دەوڵەت بیسەپێنێت، ئەو پەروەردەیەش نابێت بكرێتە جێگرەوەی یاسا. یاسا لەسەرو هەمووشتەوە بۆ چارسەرەكردنی كێشەی ژن وەك یەكەم بژاردە و وەك دواهەمینیش.

7-لەو باوەڕەدایت جێبەجێكردنی یاسا لە سەدا سەد كاریكردەیە؟ ئایا جێبەجێكردنی لە سەدا سەدی یاسا ئازادی و مافی مرۆڤ پێشێل ناكات؟

-هێزی یاسا لە جێبەجێكردنیدایە، جێبەجێكردنی یاساش كاریكردەیە، لەسەدا سەیدیش كاریكردەیە، بەس دەكرێت؟ ئاماری ساڵانەی وڵاتانی رۆژئاوا نیشانماندەدات كە‌ جێبەجێكردنی یاسا لەسەدا سەد نییە، ئەگەر وابوایە دەبوو ئامارەكان وڵاتانیان تێدابێت كە رێژەی گەندەڵی و تاوانەكانیتر تیایاندا سفربێت، بەڵام بەداخەوە كە وانییە.

وڵاتان هەن رێژەی گەندەڵی لە جێبەجێكردنی یاسا تیایاندا زۆركەمە و نزیكن لەوەی كە بەتەواوەتی لە هێڵی سفر نزیكی بكەنەوە. جێبەجێكردنی لە سەدا سەدی یاسا كاریكردەیە، بەڵام كە ناكرێت هۆكاریتر هەن، دەبێت بەردەوام وڵاتان هەوڵی خاوێنكردنەوەی پۆلیس و دەسەڵاتی جێبەجێكردن بدەن و بێهیوا نەبن لە جێبەجێكردنی لە سەدا سەدی یاسا.

كێشە لە جێبەجێكردنی یاسادا بەتەنیا جێبەجێنەكردنەكەی نییە، بگرە ئەوەشە كام یاسایە جێبەجێدەكرێت؟! یاسایەكی سەركوتكەری دژە مرۆڤ یان یاسایەكی سەردەمیانە؟

جێبەجێكردنی یاسای سەردەمیانە ماف دەپارێزێت و ئازادییەكانیش سنوورداردەكات، بەڵام نابێتەهۆی پێشێلكردنی ماف و ئازادییەكان. یاسای سەركوتكار و دژە مرۆڤ هەم مافەكانی مرۆڤ بەناوی پاراستنی كۆمەڵگاوە پێشێل دەكات، هەم ئازادیەكانیش وەك لادان و بەرەڵایی و هەڵوەشانەوەی خێزان ناودەبات. ئازادییەكان دەبێت بەیاسا رێكبخرێن و سنوورەكانیان بۆ دیاریبكرێت و سزاش بۆ تێپەڕاندنی سنوورەكانیان دیاریبكرێت، ئازادی بەبێ بوونی سنوورەكانی ئازادی نییە و دەچێتە خانەی شتێكیترەوە كە پێشێلكردنی مافی بەرامبەر و هەندێكجاریش تاوانە.

8-بەڕای تۆ ئاینەكان تا چەند رۆڵیان هەیە لە چەوسانەوەی ژن و كردنیدا بە هاووڵاتی پلە دوو یان كۆیلەی پیاو؟

-ئاینە ئاسمانییەكان ژنیان نەكردووەتە پلەدوو، كردویانەتە ژن ئەوەش بەتێپەڕینی كات و بەهۆی تەفسیرە جۆراوجۆرەكانەوە كە سەرجەمیان لە دژی ژن بوون سیفەتی مرۆڤ بوونیان لەژن وەرگرتۆتەوە.

 كاتێك ژن لە ئاینەكاندا بەتەنیا ژنە، كاتێك رێزی لێدەنرێت ئەگەر بەساڵداچوو، بەڵام كە گەنجە لەسەر ماچێك رەجمدەكرێت، كاتێك بە پیرۆز ناودەبرێت ئەگەر دایك بوو و هیچكات وەك مرۆڤێك باس كارەكانی و رۆڵی ناكرێت بگرە وەك دایكێك وەك مێیینەیەكی بەساڵداچوو و وەك كچۆڵەیەكی (پاكیزە) باسدەكرێت و پیرۆز دەكرێت واتە پلەی نەدراوەتێ هەتا لێی وەرگیرابێتەوە.

لە تەفسیری دەقی ئاینە ئاسمانییەكاندا، با باسی لێكدانەوەی خەڵك بكەم بۆ قورئان؛ بەگوێرەی ئەو تەفسیرانەی كە بۆ قورئان دەكرێن ژن هەر نەخراوەتە ناو ریزبەندییەوە تا باسی پلەی دوو یان پلەیەكیتر بكەین. ژن تەنیا بە ژن ناسراوە، بە ژنیش تا ئەوكاتە ناودەبرێت كە لە تەفسیری دەقەكان لانەدات. ئەگەر ژن لەو بازنەیەدا جووڵایەوە كە ئەوان خواستویانە‌ ئەوا‌ پیرۆزدەكرێت. پیرۆزكردنەكەشی لەبەر مرۆڤبوونی نییە، لەبەرئەوە نییە كە ژنیان پێ بەتوانا و لێهاتووە، بۆ ئەوەیانە بڵێن، تۆ پیرۆزی بەمەرجێك بووكەڵەی ماڵی خۆت بیت، بەدەر لەوە رەجم دەكرێیت و بە ئاگری دۆزەخ دەسووتێنرێیت!

ئاین شتێك نییە بەتەواوەتی رەت بكرێتەوە و زەڕبی بەسەردا بهێنرێت، بەتایبەت بۆ وڵاتانی زۆرینە موسڵمان، چارەسەر ئەوەیە كە سەرلەنوێ دەقەكانی قورئان تەفسیر بكرێنەوە و ئەم تەفسیرانە بدرێنە دەست كەسانی نوێخواز و شارەزا، بەوجۆرەی كە تەفسیرەكان لەبری پێشێلكردنی مافی ژن مافەكانی بپارێزن، ئەمەش كاریكردەیە. كێشە لە ئاینەكاندا نییە بگرە لە تەفسیری دەقەكاندایە.

هەنگاوی دوای ئەوە ئەوەیە كە دەوڵەت خۆی خوتبەی ئاینی بگرێتە دەست، خۆی بۆ مەلا و بانگخواز بابەتی خوتبە دیاری بكات و بوارنەدات هەركەسە و بەكەیفی خۆی و بەگوێرەی ئەو رەوتەی كە دوای كەوتووە خوتبە بدات. لە تەك ئەمانەدا‌ مەكتەبی دینی و ئەوانەی كە دەرسی قورئان و شەریعەتیان تێدادەگوترێتەوە بچنە ژێر كۆنترۆڵی دەوڵەت و بەهیچ جۆرێك لەوێدا‌ سووكایەتی بەژن نەكرێت، هانی توندوتیژی نەدرێت، بانگەشە بۆ زیانگەیاندن بە ژینگە و رەگەزپەرستی نەكرێت.

كورد دەبێت پەیامی ئاینی تایبەت بەخۆی هەبێت، واتە دیندارییەكەی دیندارییەكی كوردانە بێت وەك چۆن دینداری پاكستانییەك دیندارییەكی پاكستانیانەیە، دینی تورك توركانەیە و هی ئۆیگورێك دیندارییەكی ئۆیگوریانەیە. دەبێت دەوڵەت رێگەنەدات بەوەی دینداری سەلەفیانە، ئیخوانیانە و عەرەبیانە جێگەی دینداری كوردانە بگرنەوە، هەر لە خوتبەی مەلاكانەوە بیگرە، بۆ تەفسیری دەقی قورئان و بۆ ستایلی جلوبەرگ و لەچكی ژنانیش.

9-ئایا فرەژنی كەمكردنەوەی ژن نییە بۆ نیو مرۆڤ یان چارەكە مرۆڤ؟ رات چییە لەسەر ئەو قسەیەی دەڵێت مادەم فرەژنی هەیە با فرەپیاویش هەبێت؟

-لەناو فرەژنیدا هیچ ژنێك وجودی نییە، نە نیوەژن نە چارەكەژن، ئەوەی كە هەیە بەتەنیا پیاوە لەگەڵ جەستەی مێیینەیەك. ژن لەناو فرەژنیدا بوونەكەی بوونێكی رووكەشە و بۆ ڕاگرتنی سیستمی پیاوسالاری و تێركردنی حەزە لادەرانەكانی پیاوە، ئەوەش بوون نییە.‌ لەڕاستیدا فرەژنی لەسەر نەبوونی ژن بنیاتنراوە و بەردەوامییەكەشی لەسەر بنەمای تەنازولكردنی ژنە لە ماف، ئازادی و بوونی خۆشی.

فرەژنی دەبێت بەیاسا قەدەغە بكرێت، هیچ بیانوویەك نییە بۆ رێگەدان و بەیاساییكردنی فرەژنی بە خودی قورئانیشەوە.

تاكە چارەسەری خێرا و گەرەنتیكراو بۆ گێڕانەوەی مرۆڤبوون بۆ ژن و رێگەگرتن لە پیاو بەناوی تێركردنی حەزەكانی خۆیەوە مرۆڤبوون لەژن بدزێت، ئەوەیە كە بەیاسا فرەژنی قەدەغە بكرێت.

نزیكترین نموونەمان هەیە كە وڵاتێكی زۆرینە موسڵمانی وەك توركیایە، لەوێ بەیاسا فرەژنی قەدەغەیە و كەسیش نەیتوانیوە بەناوی سوورەتی (نیسائەوە) بەر بەوەبگرێت. وەك گوتم دەبێت دەقەكان تەفیسر بكرێنەوە، دواتر دەركردنی یاسای ژنپارێز و مرۆڤپارێز ئاسانە و بەتەواوەتیش كۆكە لەگەڵ دینی ئیسلام و قورئاندا.

بانگەشەكردن بۆ فرەپیاوی یان پشتیوانیكردنی فرەپیاوی لەبەرامبەر فرەژنیدا داننانە بە فرەژنیدا، نەوەك دژایەتیكردنی. كاتێك كۆمەڵێك داوای فرەپیاوی بكەن و بیانووەكەشیان فرەژنی بێت ئیتر هیچ شتێكی چارەسەرنەكراو و هەڵواسراو نامێنێتەوە، پیاوەكان زیاد لە ژنێكیان دەبێت و ژنەكانیش زیاد لە پیاوێك و بابەتەكە بەمجۆرە دەڕوات و بەردەوام دەبێت. لەبەرامبەر فرەژنیدا ئێمە دژایەتیكردنی فرەژنیمان هەیە، نەوەك چەسپاندن و ئاساییكردنەوەی هاوشێوەكەی كە فرەپیاوییە.

 فرەژنی دەبێت قەدەغە بكرێت، فرەژنی لە قورئاندا هیچ كە رێگەی پێنەدراوە بگرە بە فەرمانی خوداش قەدەغە كراوە، كەواتە دەبێت یاسایەك لەسەر بنەمای قورئان دابنرێت و تێیدا فرەژنی قەدەغە بكرێت، ئیتر پێویست ناكات دیندارەكان بەناوی لادان لە قورئانەوە پشتگیری بكەن، چونكە قورئان دژیەتی، پێویستیش ناكات لیبراڵەكان بەناوی ئازادییەوە فرەپیاوی قوت بكەنەوە، چونكە فرەپیاوی داننانە بە فرەژنیدا و دژ بە مافی ژن و ئازادی بڕیاردان و ئازادیشە بەسەر جەستەوە.

10-لە كوردیدا قسەیەك هەیە دەڵێت "پیاوی شەرمن شانەیەك دەهێنێت، ژنی شەرمن شارێك دەهێنێت" تا چەند باوەڕت بەم قسەیە هەیە؟ ئایا پێویست نییە زۆر قسەی لەم بابەتەی پێشینان بخرێنە سەر رەفە؟

-رەنگە ئەو پەندەی كوردەوارییە پێچەوانە بكەینەوە خراپ نەبێت. پیاوی شەرمن خراپ نییە، بەمەرجێك لە هەموو شتێكدا شەرمن نەبێت (راستی زۆر پێكەنیم بەم پەندە). پیاوی كورد دەبێت لە هەندێك شتدا زۆر شەرمن بێت، زۆر بەخۆیدا بچێتەوە، لەوانە توندوتیژی، چاوبازی، دەنگ بەرزی و داوێنپیسی و ئەملاو ئەولاكردن.

شتێكی باشە ئەگەر پیاوی كورد شەرم بكات لە سەیركردنی لەشولاری ژنێك كە بەكەیفی خۆی تەنورەیەكی كورتی لەبەردایەوە، باشترە ئەگەر تەماعی لە كچی خوار هەژدە ساڵ نەبێت و شەرم بكات لەناو سەیارەكەیدا گوێ لەگۆرانییەك بگرێت كە مەتحی سەروسنگ و لەشولاری كچۆڵەیەكی منداڵ دەكات.

 سەرمایەیەكی گەورە دەبوو ئەگەر ئەو پەندە وەهابوایە كە پیاو شەرم لەوە بكات دەست لە ژنەكەی و خوشكی بەرز بكاتەوە، شەرم بكات لەوەی میراتی خوشكەكەی بخوات و شەرم بكات لەوەی كچەكەی كە شەوان بەدەم گریانەوە خەو دەیباتەوە بەهۆی ئەوەی ناوێرێت، لەترسی باوكی و كۆمەڵگا، لە مێردە توندوتیژیكارەكەی جیابێتەوە.

پیاوی شەرمن باشە ئەگەر شەرمی لەوەبكردایە خۆی لە ستایلی جلپۆشینی ژنی خەڵك هەڵقورتێنێت و لەچكی براژنەكەی بابەتی دڵخۆشی ئەم نەبێت و دەركەوتنی رانی كچە دراوسێكەشیان ئەم نیگەران نەكات.

پیاوی شەرمن شارێك نا، بگرە دەوڵەتێك دەهێنێت بەڵام ژنی شەرمن دەبێت چارەسەر وەرگرێت تا شەرم نەكات.

ژن دەبێت شەرمی نەبێت لە بەرگریكردن لە خۆی، لە مافەكانی، لە هەڵبژاردنەكانی (بە ڕاست و هەڵەوە). ژن دەبێت شەرم لە ژنبوونی خۆی نەكات، بوار نەدات كە ژنبوونی و تایبەتمەندی لەشی و هۆرمۆنەكانی بكرێتە هۆیەك بۆ بێبەشكردنی لە مافەكانی. زۆر پەندی كوردەواریمان هەیە كە رۆڵیان هەبووە لە بەكۆیلەكردنی ژن و زاڵكردنی پیاودا، دەبێت ئەو پەندانە قسەیان لەسەر بكرێت و نەوەی نوێ فێربكرێت كە هەڵەن، بەبێترس بگوترێت پێشینانمان هەڵەبوون، كۆنەپارێز و توندوتیژیكاربوون.

11-شەرم وا دەكات ژن شەرم لە گەشەكردنی جەستەی خۆی بكات و كچی داماو دەبێتە گەشەكردنی سنگی بشارێتەوە، ئەمە نیشانەی تەوقی شەرم نییە؟

-بۆ ئەوەی ژن لە جەستەی خۆی شەرم نەكات و باسی خۆی بكات ‌پێویستمان بە دەوڵەتە. دەوڵەت دەبێت بەرنامەی هەبێت بۆ ئاولەمە لە سكی دایكیدا هەتا دوا قۆناغ كە مردنە و پەروەردەیان بكات. جارێكیتر دەیڵێمەوە ئەم كارە دەبێت بەتەنیا دەوڵەت بیكات، هیچ رێكخراو، خانەی چاپ و سەنتەرێك بۆی نەبێت كاری وەها بكات چونكە زیانەكەی دەجار زیاترە لە سوودەكەی. دوای دەوڵەت خێزان دەبێت بەرنامەكەی دەوڵەت جێبەجێبكات، دەبێت كچەكان فێربكرێن شەرم لە جەستەیان نەكەن، كوڕەكانیش فێربكرێن رێز‌ لە جەستەی كچەكان بگرن.

دایك و باوك بەیەكەوە زۆر رۆڵیان لەمەدا هەیە، دەبێت بەیەكەوە بە كچەكانیان بڵێن پێیوست ناكات جلی فش لەبەربكەیت تا مەمكت بشاریتەوە، دەبێت تێیبگەیەنن قۆناغێكی نوێیە و ئەو لەم قۆناغەدا جوانە وەك قۆناغی منداڵییەكەی و هیچ شتێك بۆ شەرم لێكردنەوە وجودی نییە. كۆمەڵگای وڵاتانی جیهانی سێیەم كاتێك كە كچ مەمك دەكات جلی فش و هەراوی بۆ دەدەن بە كرد هەتا مەمكی بشارنەوە، وەك ئەوەی شتێكی دزیبێت و شاردنەوەی پێیوست بێت، یان وەك ئەوەی تاوانێكی كردبێت.

كاتی ئەوەهاتووە بەتەنیشت شانازیكردن بە سمێڵی كوڕەكانەوە شانازی بە مەمكی ‌كچەكانیشەوە بكەن و یەكەم هەنگاویش مەمك بە مەمك ناوبەرین نەوەك بە سنگ. سمێڵی كوڕەكان بۆ ناوی سمێڵە بۆچی مەمكی كچ ناوی سنگ بێت؟!

12-ژن دەبێت سانتی و ئەدەواتی كاتی سووڕی مانگانەی حەشار بدات و لە كاتێكدا ئەوە حاڵەتێكی ئاسایی هەندێ مێینەی ئاژەڵیشە، تۆش باست لەمە كردووە، بۆ ئەمە چی بكرێت؟

-لە كۆمەڵگا دواكەوتوو و كۆنەپارێزەكاندا، سەردەمانێك لە رۆژئاواشدا قۆناغی پێگەیشتن و نەوجەوانی بۆ ژن وەك گۆڕانی جەستە سەیرنەكراوە، بگرە وەك مەترسییەكی گەورە بینراوە كە ئیتر كچ هێلكەكانی ئامادە دەبن بۆ منداڵ خستنەوە و، ئەگەری هەیە هەر چركەیەك دووگیان بوونی ببێتە هۆی تكاندنی ئابڕوی كۆمەڵگا.

رۆژئاوا خۆشبەختانە ئەمەی تێپەڕاندووە هەم بە یاسا هەم بەهۆی پەروەردەی كۆمەڵگاشەوە، بەس رۆژهەڵات بەردەوامە لەسەر ئەمە و بەناوی پاراستنی كۆمەڵگا و حەیا و حورمەتەوە خەریكی سڕینەوە و رەتكردنەوەی جەستەی ژنە.

ژن بەتەنیا ناتوانێت هەموو كۆمەڵگا ناچاربكات بەوەی رێز لە جەستەی بگرن و سووڕی خوێنەكەی وەك شتێكی ئاسایی سەیربكەن نەك وەك عەیبە.

ژن پێیوستی بە پاڵپشتی یاسایە، سەرەتا پێویستی بە پشتیوانی دەستوورە، دەستووری ئەڵمانیا لە مادەی دووەمیدا مافی ئازادی بەسەر جەستە و بڕیاردانی ئازادانەی بەسەر جەستەوە گەرەنتیكردووە. دەستوری فەرەنسا مافی منداڵ لەباربردنی كردە مافێكی دەستووری بۆ ژنان، لە ئیسپانیا بە یاسا ژن لەكاتی سووڕی خوێنی مانگانەدا كار ناكات و مووچەی تەواوی دەدرێتێ.

ژنانی رۆژهەڵاتیش دەبێت كار بۆئەوە بكەن ئازادی جەستەیان وەك مافێكی دەستووری بناسێنرێت، بەڵام ئەمە سەرەتا پێویستی بە تەفسیركردنەوەی سەرلەنوێی دەقەكانی قورئانە. لەدوای ئەم هەناگاوەوە ژن چیتر شەرم لە باسكردنی سووڕی خوێنی مانگانەی ناكات، شەرم لەوە ناكات ئاولەمەكەی ناوسكی لەباربەرێت ئەگەر نەیویست، شەرم لە باسكردنی ئازارەكانی جەستەی ناكات لەكاتی كاردا ئەگەر كارەكەی قورس بوو.

هەنگاوی دوای یاسا وەك گوتم پەروەردەی دەوڵەت و خێزانە، ئەمە پڕۆسەیەكی خاو و بەردەوامە و نابێت بوەستێت. پەروەردە لە سكی دایكەوە دەبێت دەستپێبكات و بە مردن كۆتایی پێبێت. مرۆڤ لە رۆژئاوادا دروستدەكرێت، بەڵام لە رۆژهەڵات هەڕەمەكی چەند جۆرێكی جیاواز لە مرۆڤ هەیە، ئەمە دەبێت بوەستێنرێت. مرۆڤی سەردەمیانە مرۆڤێكە دروستدەكرێت، مرۆڤی هەڕەمەكی و نەزان هەر خۆی هەیە بەس دروستناكرێت. ژن دەبێت شەرم لە جەستەی خۆی نەكات، سووڕی خوێن و مەمك و دووگیانی و دووگیان نەبوونی، منداڵبوون و نەبوونەكەشی، لەبارچوون و لەباربردنیش هەموویان تایبەتمەندین. تایبەتمەندییەكانی جەستە جێگەی شەرم نین، بگرە مایەی رێزلێگرتن و مامەڵەكردنی زانستیانە و سەردەمیانەن.

13-تەنانەت شەرم و نەریتی كۆن وادەكەن ژن شەرم لە مێردەكەشی بكات كە مەحرەمی رازێتی بۆ نووستن و سەرجێیش دەبێت چاوەڕێی دەستپێشخەری مێردەكەی بكات؟

-سێكسكردن هەتا ئەمڕۆش لە رۆژهەڵاتدا بەتەنیا مافی پیاوە و پەیوەندی بە ژنەوە نییە. ژن لەم پڕۆسەیەدا بەتەنیا هۆكارە بۆ دڵخۆشكردنی پیاو، بۆ منداڵخستنەوەش بۆ پیاو و كۆمەڵگا.

ژنی رۆژهەڵاتی وەها تێگەیەنراوە كە سێكس تەنیا بۆ منداڵخستنەوەیە، ژن‌ بەخۆی بزانێت یان نا باوەڕی بەوە هێناوە كە سێكس بۆ ئەو نییە و شتێكی پیاوانەیە. كچ هەم فێری ئەمە كراوە، هەم وەك (تەربێتێكیش) بۆی ماوەتەوە.

رۆژئاوا ئەمەی تێپەڕاندووە، لای ئەوان سێكس بۆ هەردوولایە، هەم ژن هەم پیاو. لە رۆژئاوادا ژن پیاوی بۆ زۆرشت دەوێت یەكێك لەوانە سێكسە و شەرمیش لە گوتنی ئەمە ناكات‌. سێكس لە رۆژئاوادا بەگشتی بۆ منداڵخستنەوە یانیش لەبەر منداڵخستنەوە نییە، چونكە زانست و یاسا ئەمەیان بۆ ژن چارەسەر كردووە. ژن لە رۆژئاوادا كەی بیەوێت بەبێ بوونی مێرد، یاخود هاوڕێی پیاویش دەتوانێت ببێتە دایك، لە كوردەواریدا زۆر دوورین لەمەوە. ژنیش دەبێت وەك پیاو باسی سێكس بكات، دەبێت لەگەڵ پیاو قسەلەسەر ئەمە بكات، چی پێخۆشە و چی پێناخۆشە بیڵێ و ئەگەریش زانی لەو پڕۆسەیە‌دا قوربانی و زەرەرمەندە دەنگ هەڵدەبڕێت و شەرم نەكات.

 

14- چۆن لە هاوڕەگەزبازی ژنان دەڕوانیت؟ من چەندە سەرچاوەم پشكنیوە نەگەیشتوومەتە ئەو رایەی هاوڕەگەزبازیی بەگشتی رەفتارێكی سروشتی مرۆڤ بێت، پێم وایە دروستكراوە؟ تۆ دەڵێی چی؟

-من لە رۆژئاوا دەژیم، بەگوێرەی یاسای ئەم وڵاتانە هاوڕەگەزخوازی، رەگەزگۆڕین و زەواجی هاوڕەگەزەكان مافە و بە یاساش رێكخراوە، منیش باوەڕم بەم یاسا‌یە هەیە. وەك پسپۆرێكی قانوونی هۆكارەكان، چۆن، بۆچی و كەی گرنگییەكی ئەوتۆیان نییە لەلام، ئاكامەكان‌ بۆمن گرنگن‌. ئاكام لەم بابەتەدا ئەوەیە كە هاوڕەگەزخوازی هەیە‌، ئەم كەسانە هەن جا هەندێك رەتی بكەنەوە یان نا هیچ لە بوونی ئەوان ناگۆڕێت.

 ئەوەی بەلای منەوە شایەنی قسە لەسەركردنە لە هاوڕەگەزخوازیدا دوو شتە، لەكوێ و چۆن باسی هاوڕەگەزخوازی دەكەین. لە وڵاتانی جیهانی سێیەم قسەكردن لەسەر هاوڕەگەزخوازی نابێت ببێتە هۆی ناساندنی بابەتەكە وەك بابەتێكی بێكێشە و رێگەپێدراو. نابێت بواربدرێت قسەكردن لەسەر هاوڕەگەزخوازی ببێتە بانگەشە بۆكردن و هاندانی گەنجان  بۆ هاوڕەگەزخوازی، چونكە یاسایەك نییە پشتیوانی هاوڕەگەزخوازی بكات و كۆمەڵگاش پەسەندی ناكات، كەواتە بۆچی دەبێت شتێكی وەها بكرێت؟!

 لە رۆژئاواشدا خەڵك دژی بانگەشەكردنە بۆ هاوڕەگەزخوازی، جا هۆكارەكە هەرچییەك بێت. من دژی بانگەشەكردنم بۆ هاوڕەگەزخوازی تەنانەت ئەگەر لە رێگەی وێنە و یاری منداڵانیشەوە بێت، چ جای بگات بەوەی بە گوفتار بانگەشەی بۆ بكرێت. دژ بەوەم هاوڕەگەزخوازی بسەپێندرێت بەسەر نەوەكاندا و بەزۆر بكرێتە جێگرەوەی هەڵبژاردنی رەگەزی بەرامبەر. ئەگەر لە رۆژئاوا دژ بە بانگەشەی هاوڕەگەزخوازیبم لە كوردستان دووجار دژیم، جارێك چونكە قوربانی زیاتری لێدەكەوێتەوە و یاسایان لەپشت نییە، جارێكیش چونكە دژی ریكلامكردن و سەپاندنی بەزۆری هەرشتێكم بەسەر منداڵ و گەنجدا.

ئەگەر كەسانێك هاوڕەگەزخوازیان لا پەسەندە و لە كوردستانیش دەژین با بچن یاسای بۆ دەربكەن، ئەوەش دەزانم كە شتێكی وەها‌ ناكرێت، كەواتە بۆچی ئەم بابەتە دەوروژێنن؟‌ هاوڕەگەزخوازی كورد وەك هی رۆژئاوایی مافی هاورەگەزخوازی هەیە، بەڵام پشتیوانیكردنی بە قسەكردن نابێت بە یاسا دەبێت. قسەكردن لەسەر بابەتێكی نوێ و پڕكێشەی لەمجۆرە بەبێ پشتیوانی یاسایی‌ واتە زیادكردنی ژمارەی قوربانییەكان و بەرزبوونەوەی رێژەی توندوتیژی.