ژن، هێز، پیاوسالاری و سێكولاریزموس
ژن، هێز، پیاوسالاری و سێكولاریزموس
تانیا كورد میرزا
ماسته‌ر له یاسا، پسپۆڕی زانستی تاوانناسی و ده‌ستور و ڕاهێنه‌ری به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی توندوتیژی به‌رامبه‌ر ژنان و منداڵان
مه‌به‌ست له‌و ناونیشانه‌ی سه‌ره‌وه ڕونكردنه‌وه‌ی هیچكام له‌و زاراوانه‌ی سه‌ره‌وه و پێناسه‌كردنیان نییه به‌ڵكو قسه‌كردنه له‌سه‌ر ژن له‌نێوان هه‌ریه‌كه له به‌ره‌ی پیاوانی كۆنه‌پارێز\ پیاوسالار و به‌ره‌ی سێكولاره‌كاندا. ژن به‌گشتی و له هه‌موو دنیادا به‌بێ خواستی خۆی و، به بیانوی جیاجیاوه خراوه‌ته نێوان ئه‌و دووبه‌ره‌یه‌ی سه‌ره‌وه و به تێپه‌ڕینی كات خۆشی بووه‌ته به‌شێك له یه‌كێك له‌و به‌رانه‌ی سه‌ره‌وه و ته‌نانه‌ت بووه‌ته ڕاگری سیستمه‌كه‌ش! ژنان له نێوان دوو گروپ له خه‌ڵكدا كه یان ڕاستتر له‌نێوان دوو سیستمدا كه سیستمی پیاوسالاری و سیستمی سێكولاریزموسن. له‌ناو هه‌ریه‌ك له‌و دوو سیستمه‌ی سه‌ره‌وه‌دا به‌ته‌نیا پیاو بوونی نییه بگره ژنیشی تێدایه، له‌هه‌ندێك كات و دۆخیشدا ژنه‌كان له پیاوه‌كان سه‌رسه‌ختترن بۆ مانه‌وه و به‌رگریكردن له هه‌ریه‌ك له‌و دوو سیستمه.
سیستمی پیاوسالاری و كۆنه‌پارێزی
ئه‌م سیستمه هه‌تا ئه‌مڕۆش پیاوان سه‌ركردایه‌تی ده‌كه‌ن و وه‌ك یه‌كه‌م وێنه‌ی ئه‌ودیو جامخانه‌كه ده‌رده‌كه‌ون، به‌ڵام ئه‌مه مانای ئه‌وه‌نییه كه ژنیشی تێدانییه. پیاوسالاره‌كان به ژن و پیاوه‌وه له‌ناو ئه‌م سیستمه‌دا هه‌ن و به‌ناوی پاراستنی شه‌ره‌فی كۆمه‌ڵگا، به‌ها به‌رزه‌كانی كۆمه‌ڵگا، مۆراڵی باوی كۆمه‌ڵگا و ئاینه‌وه به‌رده‌وام باس له ڕاگرتنی ئه‌م سیستمه و یاساكانی ئه‌م سیستمه ده‌كه‌ن. ته‌وه‌ری سه‌ره‌كی لێره‌دا به‌ته‌نیا ژنه، ژن ده‌بێت هه‌ندێك شت بكات و ده‌ست له هه‌ندێك شتریتر هه‌ڵبگرێت هه‌تا سیستمی پیاوسالاری وه‌ك خۆی تۆكمه بمێنێته‌وه و، به‌پێوه بوه‌ستێت. پیاوسالاره‌كان به‌رده‌وام كه ده‌ست ده‌كه‌ن به قسه‌كردن و ده‌م ده‌كه‌نه‌وه یه‌كه‌م وشه به ژن ده‌ستپێده‌كه‌ن و به ژنیش كۆتایی به قسه‌كانیان ده‌هێنن. (ژن نابێت پێبكه‌نێت. ژن نابێت ده‌ستبنێت به‌ڕوی مێردیه‌وه كه ویستی سه‌رجێیی له‌گه‌ڵدا بكات گه‌رچی نه‌خۆشیش بێت و نه‌شیه‌وێت. ژن نابێت به‌بێ وه‌لی سه‌فه‌ربكات. ژن نابێت سفوربێت و نابێت جلی ئاڵاوواڵا له‌به‌ربكات. ژن بۆی نییه له مه‌جلیسی پیاواندا دابنیشێت. ژن ده‌بێت به‌وه‌ڕازی بێت كه ژنی به‌سه‌ردا بچێت و به‌سه‌ر ژنیتریشدا بچێت. ژن كه منداڵی نه‌بوو ئاساییه ژنی به‌سه‌ردابێت چونكه داری بێبه‌ره. ژن كه سوڕی خوێنی مانگانه‌ی هه‌بوو پیسه و نانی ده‌ستی حه‌رامه. ژن ئه‌بێت ماكسی سوور له‌به‌ربكات و خۆی بۆ پیاوه‌كه‌ی بڕازێنێته‌وه و ڕۆمانسی بێت هه‌تا ژنی به‌سه‌ردا نه‌یه‌ت. ژن ده‌بێت چێشتلێنه‌رێكی باشبێت و ته‌شتێ نان و سه‌روپێ و بریانی باش بزانێت و مه‌رجه كه جوانبێت.) ئه‌مانه و ده‌یان ڕسته و ده‌سته‌واژه‌یتریش له‌و قسانه‌ن كه به گوێمان ئاشنان. ئه‌م به‌ره‌یه خۆیان بڕیار له‌سه‌ر هه‌موو شتێكی ژن ده‌ده‌ن، له‌سه‌ر ڕۆشتنی، خه‌وتنی، بۆ ته‌والێت چوونی، مێردكردن، جیابونه‌وه، منداڵبوون، كاركردن، سه‌فه‌ركردن و ته‌نانه‌ت مردن و دوای مردنیشی. بیانوی ئه‌م به‌ره‌یه پاراستنی به‌هاكانی كۆمه‌ڵگا و ئایینه به‌بێئه‌وه‌ی بیرله‌وه‌بكه‌نه‌وه كه به‌هاكانی كۆمه‌ڵگا و ئاینیش كاتێك پارێزراوده‌بن كه هه‌ره‌یه‌كه له ژن و له پیاو پابه‌ندی خۆیان به كۆمه‌ڵێك ڕێسای سه‌ره‌كیه‌وه ڕابگه‌یه‌نن نه‌وه‌ك به‌ته‌نیا ئه‌ركه‌كه بده‌ن به‌سه‌ر ژندا. نه ئاین نه به‌هاكانی كۆمه‌ڵگاش به‌ته‌نیا ڕووی ده‌میان له ژن یاخود به‌ته‌نیا ڕوی ده‌میان له پیاو نه‌كردووه هه‌تا مانه‌وه‌یان به‌ته‌نیا بده‌ین به كۆڵی یه‌كێكیاندا. ئه‌وه‌ی كه ئێستا ئه‌م به‌ره‌یه ده‌یكه‌ن چیتر پاراستنی ئاین و به‌هاكانی كۆمه‌ڵگا نییه بگره به‌ته‌نیا پاراستن و به‌پێوه‌مانه‌وه‌ی خواستی پیاوسالارانه و قه‌ڵه‌وكردنی كۆنه‌پارێزییه له‌پێناو خۆشبه‌ختی گروپێكیتردا كه پیاوه‌كانن!
داخۆ ژن له‌م سیستمه‌دا ڕێزلێگیراوه، شاژنی ماڵی خۆیه‌تی و پارێزراوه؟ پاش ڕونكردنه‌وه‌ی سیستمه‌كه‌یتر وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره ده‌درێته‌وه.
سیستمی سێكولاریزموس
لێره‌شدا به‌هه‌مان شێوه‌ی سیستمی پیاوسالاری ڕووی یه‌كه‌می سیستمه‌كه و سه‌ركرده‌كه‌ی پیاوه. پیاو لێردا به‌ناوی مافی یه‌كسان و ئه‌ركی یه‌كسان بۆ ژن و پیاو، ئازادی ژیان، ئازادی جلپۆشین، ئازادی هه‌ڵبژاردنی شه‌ریك و ئازادی كاركردنه‌وه به‌ده‌نگی به‌رز خه‌بات بۆ ئه‌وه‌ده‌كات ژنیش وه‌ك خۆی بێته‌ده‌ره‌وه و بیانوه‌كه‌شی ئه‌وه‌یه كه باوه‌ڕیان به ئازادی هه‌یه بۆ ژنه‌كان به‌هه‌مان شێوه‌ی پیاوه‌كان. پیاوه سێكولاره‌كان ده‌یانه‌وێت ژنی هه‌موو دنیا، ژنی هاوڕێكانیان و هاوشاری و هاووڵاتیه‌كانیان جلی كورت و كراوه، ته‌سك و ئه‌وروپی له‌به‌ربكه‌ن. ده‌یانه‌وێت و كاریشی بۆده‌كه‌ن كه ژن زیاد له په‌یوه‌ندییه‌كی سێكسی هه‌بێت و، هانی ژنان ده‌ده‌ن یه‌كی سه‌رو نێرگه‌له بگرن به‌لا ده‌میانه‌وه و شه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌ماندا به سه‌رخۆشی بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ماڵه‌وه. به‌یه‌كه‌وه بوون به‌بێ گرێبه‌ستی هاوسه‌رگیری، جنێودان به دین و پرنسیپه‌كانی و گاڵته‌كردن به هه‌رشتێك كه ڕه‌فتاری مرۆڤ له‌ناو چوارچێوه‌یه‌كدا ڕێكبخات له دروشمه سه‌ره‌كیه‌كانی ئه‌م به‌ره‌یه‌ن. پیاوانی ئه‌مبه‌ره‌یه ئه‌وه داواكاریه روكه‌شیه‌كانیانه و له‌ولاشه‌وه به‌رده‌وام باسی ژن ده‌كه‌ن، فڵانه ژن له‌گه‌ڵ فلانه پیاو خه‌وت، فلمی فڵانه ژن له‌كاتی سێكس كردن له‌گه‌ڵ فڵان و فیسار هه‌یه، فڵان ژن بوه‌ته هاوڕه‌گه‌زخواز. ئه‌مان وشه‌ی زۆر بازاڕی و سێكسیست بۆ په‌یوه‌ندی و سه‌رجێی به‌كارده‌هێنن و له‌گه‌ڵ ده‌میان كرده‌وه‌ی جنێوه سێكسیسته‌كانیان ئاماده‌ن. پیاوانی ئه‌م به‌ره‌یه هه‌رگیز باسی پیاوه له‌شفرۆش و له‌شكڕه‌كان ناكه‌ن به‌س هه‌میشه به سوكی باسی ئه‌وژنانه ده‌كه‌ن كه خۆیان بوونه‌ته هۆكاری لادانیان و وه‌ك (به‌ره‌ڵا و لاده‌ریش) ناویان ده‌به‌ن! ئه‌گه‌ر ژن نه‌بێت ئه‌مان نازانن چی بكه‌ن و نازانن باسی چی بكه‌ن وبه‌چی مه‌جلیسه‌كانیان گه‌رم بكه‌ن. تۆمه‌ت به‌خشینه‌وه و بوختان بۆ ئه‌و ژنانه‌ی كه نه‌هاتونه‌ته ژێر یاساكانی ئه‌مانه‌وه له‌لایه‌كه‌وه و سوككردنی ئه‌و ژنانه‌شی كه دوای قسه‌ی ئه‌مان كه‌وتوون و فریودراون له‌لایه‌كیتره‌وه ئه‌ركی سه‌ره‌كیانه.
ئه‌یا ژن له‌م به‌ره‌یه‌دا حاڵی چۆنه داخۆ ئازاده به‌ڕاستی؟ له‌گه‌ڵ ئازادیه‌كه‌یدا پارێزراوه؟
بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئه‌م پرسیاره و ئه‌وه‌ی سه‌ره‌وه‌ش ده‌بێت سه‌ره‌تا له‌یه‌كچوون و جیاوازی ئه‌م دوو به‌ره‌یه بخه‌مه ڕوو.
خاڵی له‌یه‌كچوونی هه‌ردوو به‌ره‌كه
هه‌ردوو به‌ره‌كه به‌ژنه‌وه گرتویانه و به‌ته‌نیا باسی ژن ده‌كه‌ن، واته ژن كه‌ره‌سته سه‌ره‌كیه‌كه‌یه بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجه‌ی كه خۆی له‌ژێر ئامانجه باسكراوه‌كه‌دا شاردوه‌ته‌وه.
هه‌ردوو به‌ره‌كه پیاو سه‌ركردایه‌تی ده‌كات و كۆمه‌ڵێك ژنی زۆریشان له‌گه‌ڵ خۆیان كێش كردوه‌ته ناو سیستمه‌كه‌وه كه ئاماده‌ن له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی ئه‌م سیستمه ژن به‌كوشت بده‌ن هه‌تا خۆیان به‌وجۆره بژین كه ده‌یانه‌وێت.
هه‌ردوو به‌ره‌كه بوونه‌ته قسه‌كه‌ر و پارێزه‌ری ژن و له‌بری ژن بڕیارده‌ده‌ن و، ژیانی ژن ڕێك ده‌خه‌ن به‌وجۆره‌ی كه خۆیان پێیان باشه به‌بێئه‌وه‌ی پرس به‌ژن بكه‌ن و له داڕشتنی یاساكانی سیستمه‌كه‌دا ڕاوێژیان پێبكه‌ن.
خاڵی جیاوازی هه‌ردووكیان
له‌ناو سیستمی پیاوسالاریدا به‌ته‌وه‌ركردنی ژن له‌پێناو به‌ته‌واوه‌تی سنورداركردنی ئازادیه‌كانی ژندایه هه‌تا به‌ته‌واوه‌تی لێسه‌ندنه‌وه‌ی ئازادیه‌كانیشی، له‌كاتێكدا له سیستمی سێكولاریزموسدا مه‌به‌ست ده‌سته‌به‌ركردنی ئازادیه‌كی به‌ربه‌ره‌ڵایه بۆژن كه چیتر وه‌ك ئازادی نابینرێت و ده‌بێته به‌ره‌ڵاییه‌كی ته‌واوه‌تی كه خزمه‌ت به بازاڕ و سه‌رمایه‌داری ده‌كات و گیرفانی پیاو و حه‌زی سێكسی لاده‌رانه‌ی پیاو تێرده‌كات.
پیاوسالار و كۆنه‌پارێزه‌كان كاتێك باسی فره‌ژنی، داپۆشینی ژن، سنورداركردنی جوڵه و كاری ژن ده‌كه‌ن به‌ته‌نیا مه‌به‌ستیان ژنه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی خێزان و بنه‌ماڵه‌كه‌یان نییه بگره هه‌مان شتیان بۆ ژنه‌كانی خۆیان، كچه‌كانیان، خوشك و دایكیشیان ده‌وێت.
سێكولاره‌كان به‌پێچه‌وانه‌وه كاتێك باسی ڕوتبونه‌وه‌ی ژن، سێكسی ئازاد، به‌ته‌نیا سه‌فه‌ركردنی ژن و بێدینكردنی ژن ده‌كه‌ن به‌ته‌نیا مه‌به‌ستیان ژنی هاوڕێكانیان، ژنی دراوسێكانیان و ژنه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی خێزان و بنه‌ماڵه‌كه‌ی خۆیانه، هه‌رگیز له‌مه‌دا مه‌به‌ستیان ژن، كچ و خوشكی خۆیان نییه. ژن و كچی سێكولاره‌كان كه‌س نایانبینێت و له‌ماڵه‌وه دانیشتوون منداڵ به‌خێوده‌كه‌ن و ئاگایان له ماڵه. ژنه‌كانی ئه‌مان ئاگایان له ماڵه به‌تایبه‌ت كاتێك مێرده‌كانیان ده‌چنه ئه‌روپا و له‌م له‌شكڕخانه‌وه بۆ ئه‌و له‌شكڕخانه به‌دوای باوه‌شی ژنی چاوكاڵ و قژكاڵدا وێڵن.
دوای خستنه‌ڕوی ئه‌م له‌یه‌كچوون و جیاوازییه ماوه‌ته‌وه وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌ی سه‌ره‌وه داخۆ ژن له‌كام له‌م سیستمانه‌دا پارێزراوه و له‌كامیاندا گه‌یشتووه به‌و ئامانجه‌ی كه سه‌ركرده‌كانی ئه‌و سیستمانه باسی ده‌كه‌ن.
ژن له سیستمی پیاوسالاریدا
لێره‌دا ژن ئازادیه‌كه‌ی له‌هه‌موو ڕویه‌كه‌وه یان به‌رته‌سك كراوه‌ته‌وه و سنورداركراوه یانیش به‌ته‌واوه‌تی لێی وه‌رگیراوه‌ته‌وه. له ئه‌فغانستانی ئێستا به‌ته‌واوه‌تی ئازادی و ژیانی لێوه‌رگیراوه‌ته‌وه له‌كاتێكدا له وڵاتانیتری ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست سنورداركراوه(ئه‌م سنوره سنوری یاسا نییه سنوری سیتسمێكه كه له‌ده‌ره‌وه‌ی یاسایه بۆیه نائاساییه). ژن لێره‌دا تاڕاده‌یه‌ك ڕێی تێده‌چێت كه بڵێین له هه‌راسانكاری سێكسی پیاوانی ده‌ره‌وه پارێزراوه گه‌رچی ڕێژه‌ییش بێت به‌ڵام له‌لایه‌كیتره‌وه كراوه‌ته قوربانی پیاوه‌كانی خێزان و بنه‌ماڵه‌كه‌ی و قوربانی توندوتیژی و ده‌ستدرێژی خێزانه‌كه‌ی!
ژن لێره‌دا خزمه‌تكاری حه‌ز و خواستی پیاوه، ده‌شێت ئه‌م خزمه‌ته‌ی هه‌ندێكجار بیپارێزێت، به‌ڵام هاوته‌ریبیش بیكاته‌وه به قوربانی. پاراستن دابه‌شناكرێت، مرۆڤ ده‌بێت ته‌واو پارێزراوبێت ئه‌گه‌ر نا، پارێزراونییه و له‌به‌رده‌م مه‌ترسیدایه.
له سیسمی سێكولاریزموسدا
ژن لێره‌دا له‌سه‌ر خواستی پیاو فیله‌ر و بۆتۆكس ده‌كرێته له‌شیه‌وه و نه‌شته‌رگه‌ری جوانكاری پێده‌كرێت. له‌سه‌ر خواستی پیاو ده‌خرێته باوه‌شی ئه‌م و ئه‌وه‌وه و پاره‌ی پێ سپی ده‌كرێته‌وه و چه‌پڵه‌ی بۆ ده‌كوترێت كه ئازایه، جوانه، مۆدێرنه و دواتریش ده‌كوژرێت! ژن لێره‌دا نه به‌ڕێژه‌یی نه به خه‌یاڵی، وه نه له له‌ڕاستیشدا پارێزراو نییه و قوربانیه‌كی ته‌واوه.
ناسینه‌وه‌ی ئه‌م كه‌سانه قورس نییه. ئه‌م پیاوانه به‌ته‌نیا دێنه پێشه‌وه و ژنی خۆیان ناهێننه ناو یاریه‌كه‌وه به‌مه‌دا ژن ده‌توانێت یه‌كسه‌ر بیانناسێته‌وه و خۆی دوور بگرێت. ئه‌م پیاوانه باسی ژن به سووك ده‌كه‌ن و به (له‌شفرۆش و به‌ره‌ڵا) ناوی هه‌رژنێك ده‌به‌ن كه ملی بۆیان نه‌داوه و جنێویش به‌و ژنانه ده‌ده‌ن كه توشی لادانیان كردوون ناویان ناپارێزن، ئه‌مه‌ش خاڵێكیتره كه ژن ده‌توانێت بیكاته خاڵی ناسینه‌وه‌یان.
ماوه‌ته‌وه بڵێم له‌نێوان به‌ره‌ی كۆنه‌پارێز و سێكولاره‌كاندا كه‌سیان له‌گه‌ڵ خۆیان و په‌یامه‌كاشیان ڕاستگۆنین و مه‌سه‌له‌كه ته‌نیا و ته‌نیا تێركردنی حه‌زه لاده‌ره‌كانیان خۆیانه.
ژن هه‌رچیه‌ك له‌به‌ربكات، باوه‌ڕی به‌هه‌رچیه‌ك هه‌بێت و نه‌بێت و له‌هه‌ر كوێ بژی ده‌بێت جه‌سته‌ی، كه‌رامه‌تی و ژیانی پارێزراوبن ئه‌گه‌ر وانه‌بوو له‌ناو هه‌ر سیستمێكدابێت پارێزراونییه، قوربانییه.
ژنێك كه به‌خواستی خۆی ئه‌وه ده‌كات كه ده‌یه‌وێت یان نایكات چونكه نایه‌وێت، به‌بێ بوونی فشار له‌سه‌ری ئه‌و ژنه‌یه كه له‌ناو سیستمێكدایه كه ده‌توانین به سیستمی سه‌لامه‌ت ناوی به‌رین، ئه‌و سیستمه‌ش به دڵنیاییه‌وه له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا بوونی نییه.
Comments
Post a Comment